ایران به طور رسمی عضو اصلی سازمان همکاری شانگهای شد

جمهوری اسلامی ایران به عنوان نهمین کشور، عضو اصلی سازمان همکاری شانگهای شد.

 در پایان بیست و یکمین نشست سران سازمان شانگهای که در دوشنبه پایتخت تاجیکستان برگزار شد، سران ۸ کشور عضو اصلی سازمان، نظر موافق خود را با تبدیل عضویت جمهوری اسلامی ایران از عضو ناظر به عضو اصلی اعلام و اسناد مربوط به آن را امضا کردند.

بر این اساس فرآیند فنی تبدیل عضویت ایران به عنوان یکی از اعضای اصلی سازمان آغاز شده و کشورمان از این پس به عنوان عضو اصلی این سازمان مهم منطقه ای با کشورهای عضو همکاری و تعامل خواهد داشت.

سازمان همکاری شانگهای  در یک نگاه

سازمان همکاری شانگهای نمادی از زنجیره همگرایی منطقه‌ای در آسیا به شمار می‌رود که بدون عضویت دائم ایران، با موقعیت ژئو استراتژیک و ژئو اکونومیک منحصر به فردی که در آسیا دارد حلقه‌های آن کامل نمی شد.

ایران حدود ۱۵ سال بود که به عنوان ناظر در این سازمان حضور داشت، اما عضویت دائم آن تا به حال به رغم درخواست رسمی میسر نشده بود.

سازمان همکاری‌ شانگهای با هدف مبارزه با تهدیدهای امنیتی جدید و با گردهمایی سران کشورهای روسیه، چین، قزاقستان، قرقیزستان و تاجیکستان در سال ۱۹۹۶ در شهر شانگهای تحت عنوان گروه «شانگهای ۵» پا به عرصه ظهور گذاشت.

بنابراین، این سازمان ادامه سازمان «شانگهای ۵» است که در سال ۲۰۰۱ با پذیرش عضویت ازبکستان و رسیدن تعداد اعضا به ۶ کشور (سایر کشورهای عضو عبارتند از چین، روسیه، قزاقستان، قرقیزستان و تاجیکستان) ارتقاء و نام آن نیز به سازمان همکاری شانگهای تغییر کرد.

پس از آن، در ژوئن سال ۲۰۰۲، رهبران کشورهای عضو این سازمان در دیداری در سن‌پیترزبورگ روسیه منشور SCO را که به تفصیل اهداف، اصول، ساختار و نحوه عملکرد آنرا نشان می‌دهد به امضا رساندند و بدین ترتیب سازمان همکاری شانگهای به طور رسمی‌ و بر اساس قوانین و حقوق بین‌الملل تأسیس شد.

در سال ۲۰۰۵ سه کشور ایران، هند و پاکستان به عنوان اعضای ناظر به این سازمان پیوستند. هند و پاکستان در سال ۲۰۱۷ به عضویت دائم آن درآمدند. ایران نیز در سال‌های ۲۰۰۶ و ۲۰۱۵ درخواست عضویت دائم را ارائه کرد.

افغانستان، مغولستان و بلاروس نیز از اعضای ناظر این سازمان هستند. از ۱۰ ژوئیه ۲۰۱۵ کشورهای ارمنستان، آذربایجان، نپال، کامبوج، ترکیه و سریلانکا نیز به صف متقاضیان عضویت در این سازمان پیوسته‌اند.

محدوده جغرافیایی سازمان شانگهای حدو ۶۰ میلیون کیلومتر مربع و جمعیتی آن حدود سه میلیارد نفر  است. یعنی حدود یک سوم مساحت و جعیت جهان را در بر گرفته است. زبان‌های کاری آن چینی و روسی است. افزایش تعداد اعضاء بر این وسعت جغرافیایی و جمعیتی خواهد افزود.

هرچند، در عمل سازمان همکاری شانگهای یک سازمان منطقه‌ای باز به شمار می‌رود که از عضویت سایر کشورها در آن استقبال می‌شود. اما رویکردهای متفاوت اعضای کنونی مانع از عضویت برخی کشورها مثل ایران شده است.

فلسفه پیدایش سازمان همکاری شانگهای

در پس هر ائتلاف و یا سازمان منطقه‌ای و جهانی فلسفه‌ای نهفته است. پیدایش این سازمان بخشی از فرایند همگرایی در آسیا است؛ فرایندی که آسه آن، اکو، سارک و اوپک نیز بخش‌های دیگر آن را شکل می‌دهند.

در مورد سازمان شانگهای همگرایی در مقابله با تهدیدهای امنیتی، از گروه‌های تروریستی در منطقه تا تهدیدهای غرب در قالب گسترش سازمان آتلانتیک شمالی (ناتو) مهمترین عامل تولد آن به شمار می‌رود.

حقیقت این است که در آغاز تلاش برای حل و فصل چالش‌های امنیتی کشورهای تازه استقلال یافته (پس از فروپاشی شوروی) عامل پیدایش سازمان شانگهای بود. در آن زمان کشورهای یاد شده پس از استقلال دریافتند که نمی‌توانند به تنهایی  با گسترش سازمان‌ها و فعالیت‌های تروریستی، افراط گرایی و فعالیت گروه‌های جدایی طلب مقابله کنند، از این رو همکاری در چارچوب سازمانی منطقه‌ای برای تحقق اهداف امنیتی را در دستور کار قرار دادند.

بر این اساس اهداف سازمان همکاری شانگهای، علاوه بر حل و فصل اختلافات مرزی اعضاء برکار جمعی علیه سه محور تروریسم، گروه‌های جدایی طلب و افراط گرا و مبارزه علیه گروه‌های تروریستی مانند القاعده و گروه‌های وابسته به طالبان متمرکز شد.

اما نباید دو هدف اصلی و مهم دیگر آن را نادیده گرفت: یکی حذف محدودیت‌های تجاری و موانع و فواصل اقتصادی  و دیگری مقابله با یکجانبه‌گرایی در عرصه بین‌المللی است.

واقعیت این است که وسعت جغرافیایی و جمعیت قابل توجهی که در کشورهای عضو ساکن هستند چه از نظر ذخایر رو زمینی و زیر زمینی و چه به لحاظ بازار مصرف ظرفیت غیر قابل انکاری از نظر اقتصادی برای اعضا به شمار می‌رود.

همچنین، این سازمان می‌تواند، به عنوان رقیبی در مقابل ناتو پایانی باشد بر جهان تک قطبی و یکجانبه‌گرایی غرب و به ویژه آمریکا در عرصه روابط بین‌الملل.

ایران و سازمان همکاری شانگهای
ایران چند سال بود که عضو ناظر این سازمان بود اما تا به حال به عضویت دائم آن در نیامده بود. این درحالی است که موقعیت خاص و منحصر به فرد آن در خاورمیانه و آسیا چیزی نیست که کشورهایی مانند چین و روسیه، به عنوان دو قدرت تعیین کننده در سازمان درک نکرده باشند و از آن غفلت کنند.

نگاهی به جغرافیای آسیا و خاورمیانه مبین منحصر به فرد بودن موقعیت ژئوپلیتیکی ایران است. ایران در بیشتر تقسیم بندی‌های سیاسی-جغرافیایی آسیا وجود دارد:عضوی از مجموعه کشورهای خاورمیانه است؛ یکی از اعضای کشورهای حوزه خلیج فارس است؛ از اعضای کشورهای حاشیه دریای خزر است و متصل به آسیای میانه است، همچنین بخشی از زیرمجموعه آسیای جنوب غربی  به شمار می‌رود.

چنین موقعیت منحصر به فردی آن را به چهارراه مواصلاتی غرب و شرق از یک طرف و شمال و جنوب از طرف دیگر بدل کرده است.

بعلاوه، ایران یکی از کشورهای اصلی جهان از نظر ذخایر نفت و گاز و با دارا بودن جمعیتی بالای ۸۰ میلیون از بزرگترین کشورهای منطقه به شمار می‌رود. از این نظر در کنار موقعیت منحصر به فرد ژئو پلیتیکی دارای یک موقعیت ژئو اکونومیک با پتانسیل‌های عظیم اقتصادی است.

از این رو عضویت ایران در سازمان شانگهای یک بازی بر- برد است. در کنار نفعی که ایران از این عضویت خواهد برد با پتانسیل عظیم ژئو پلیتیک و ژئو اکونومیک خود می‌تواند در  قدرتمندی آن تأثیر قابل توجهی داشته باشد. یکی از دلایل مخالف غرب با عضویت ایران نیز همین امر می‌تواند باشد.